DEİZM NEDİR? DEİST KİME DENİR?
Araştırmacı kalem olduğum için pek çok okur ve arkadaş çevrem tarafından Deist sistem ve anlayışla ilgili sorular sorulmaktadır. Yazımmda anlaşılabilmesi için konuyu objektif bir bakışla özetleyerek kısa bir sunu tarzında kağıda dökmeyi uygun buldun.
Kısaca tarif etmek gerekirse: Deizm veya yaradancılık, Tanrı'nın var olduğunu ve nihai olarak evrenin yaratılmasından sorumlu olduğunu, ancak yaratılan dünyaya doğrudan müdahale etmediğini iddia eden ve tüm dinleri reddeden felsefi bir inanç biçimidir Deizm, peygamberleri ve Kutsal kitapları reddettiği gibi Semavi olmayan diğer inanç sistemlerini de reddetmektedir.
Deizme göre mutlak bilgiye ulaşmanın yolu vahiy ve peygamberlerden geçmez. Doğa, bilim ve akla dayanır. Bu inanca göre insan aklı yeterli olduğu için vahiy ve kutsal kitaplara da gerek yoktur. Yaratıcının dünyayı ve evreni bir kez yaratmış, sonra kendi yasalarına göre işlemesi için insanları ve evreni bir başına bırakmış olduğunu savunurlar. Deizm inancına göre Tanrı evrene ve dünyaya müdahale etmemektedir. İnanışın tanımlanmasında kullanılan doğal din ya da doğal inanç kavramları, hiçbir aracı olmaksızın sadece akıl yoluyla kavranabilecek yalın bir Tanrı inancını belirtir. Bu inancı benimseyen kişiye Deist denilmektedir
Deizmin ortaya çıkışı
Deizmin fikir babası 17. yüzyılda yaşayan İrlandalı John Toland'dır Katolik bir ailede doğmuş olup "Pentheistikon" isimli kitabında akla dayalı maddeci bir dinin gerektiğini savunmuştur. Toland'ın bu düşüncesi birçok düşünür tarafından kabul görmüş ve deizm olarak dünyaya yayılmıştır. Voltair ve Rousseau gibi ünlü düşünürler de Deizm savunucusu olmuştur
İlk Deizm kelimesi Viret (1564) ve Burton(1621) tarafından kullanıldığı genel kabul görülmektedir. İngiliz filozof Edward Herbert, "De Veritate" (Hakikat Üzerine) isimli kitabı ile Deizm kurucuları arasında sayılmaktadır. Herbert, göre bir yaratıcı vardır ve evreni yaratmıştır. Ancak dinlerde yer alan Akıl dişi söylemler doğal düzene gölge düşürmektedir. Rousseau da deizmi savunmuş ancak onun asıl savaşı din adamları ile olmuştur. Rousseau, özellikle katı olarak gördüğü kilise rahipleri ve din adamlarını gereksiz aracılar olarak görmüştür. Deizm genel düşünceye göre katı ve baskıcı Katolik dünyasını reddeden bir düşünce sistemi üzerine oluşmuştur..
DEİZMİN ÖZELİKLERİ
Deizme göre Tanrı vahiy göndermez.* Deizm de peygamberlere inanılmaz, Tanrı ile insan arasına başka hiçbir düşünce giremez.Kutsal Kitaplar Tanrı'nın sözü olarak kabul edilmemektedir. Deizme göre elçi olduğunu iddia edenlerin "Vahiy geldi" diyerek var ettiği kitaplar Tanrı'dan gelmiş olamaz. Deizm'in hiçbir kutsal kitabı veya peygamberi yoktur. Deizm'de şeytan, Cennet, cehennem gibi ilkeler ve inanç sistemi yoktur. Deistlere göre kendileri "özgür düşünürler"dir. İyi birey olabilmek için peygamber ve kitaplara gerek duymamak gerektiğni söylerler.. Deistler vahiyleri ve vizyonları reddederler.. Deizm'in imam, rahip, haham, gibi dini önderi yoktur. Bir bireyin istediği tek şey kendi sağduyu ve insanlık durumunu düşünme kabiliyetidir.
DEİZMİN SINIf VE KATAGORİLERİ :
Her inançta olduğu gibi, deizm de zaman geçtikçe kendi içinde farklılıklara uğramıştır. Deizm sonrası ortaya çıkan akımlar ya da inançlar, anlam karmaşasının oluşmaması adına başlarına isim veya ek alırlar. Günümüzde etkili olan 3 farklı deizm bulunmaktadır;
1-Pandeizm:, evrenin tümünü Tanrı olarak kabul etmektedir. Buna göre, her şey Tanrı’nın bir parçasıdır. Her şey Tanrı’dır ve Tanrı her şeydir. Pandeizme göre Tanrı’nın kainattan bağımsız ve ayrı bir varlığı yoktur. Tanrı nesnelerde, insan dünyasında ve doğada vardır.
2-Panendeizim :Tıpkı pandeizmde olduğu gibi, evrenin kendisinin Tanrı olduğu düşüncesi hakimdir. Pandeizmden ayrı olarak ilk devindirici olan; Tanrı’nın tüm varlıkları ve evren özünden yarattığı, evrenin bilincinde değişmez ve mutlak bir varlık olarak hakim olduğu inancıdır. Pandeizme göre ruhun tek bir amacı vardır, buda oluştuğu Tanrı’ya geri dönmektir. Bunun yolu ise, tek evrensel kanun olan evrimden geçmektir.
3-Sıpıretüel Deizm :İçinde Bu deizm; doğa ile birleşme, sezgi, tefekkür ve meditasyon gibi durumları barındırır. Bunlar da diğer deistler gibi Tanrı’nın kainata müdahale ettiği düşüncesini, doğa üstü olayları ve dinsel dogmaları reddederler. Spiritüel deizm manevi ve genel varlığı, tabiatta hissedilebilir tarifsiz bir Tanrı inancı içermektedir. Spiritüel deistler reenkarnasyon, karma ve sonsuz ödül gibi inançlara sahip olabilirler. Bu tarz deistler literatürde “spiritüal ama dinsel değil” veya “spiritüel ama dini yok” şeklinde tanımlanır.
Bu konu hakkında herkes kendisine göre yorum ve düşünce ileri sürebilir Bizde ilerdeki bir yazımzda böyle bir felsefi düşünce sisteminin İnanç sisemiyle ilgi ve alakasının olup olmadığı konusu üzerinde duracağız.